Apresiasi Geguritan - PEPELING KABECIKAN SAJRONE GEGURITAN RUMANGSAKU ANGGITANE ROEWANDI

PEPELING KABECIKAN

SAJRONE GEGURITAN RUMANGSAKU

ANGGITANE ROEWANDI

Dening:

RATNA YULIA DAMAYANTI    13020114011

ARISKA HARIYANI                      13020114019

2013 A

A. Purwaka

Puisi minangka salah sawijining karya sastra. Wujude akeh banget.Miturut periodesasine geguritan kalebu karya sastra modern. Miturut Winoto (2010, 44-46) ngandharake tembung geguritan asale saka tembung lingga “gurit” kang nduweni teges tulis, gambar, nyanyian. Kayata wujud karya sastra liyane, miturut Waluyo (2005:1) geguritan uga nduweni titikan-titikan khusus. Umume sajrone geguritan iku pangripta ngandharake panemu awujud ukara kang cekak-cekak sarta padhet kang tinulis sajrone pada-pada. Kadhang kala sajrone geguritan iku ana tembung utawa ukara kang asipat konotatif lan nduweni lelewaning basa kang bisa narik kawigaten pamaca.

Anggone ngripta geguritan, saben pangripta nduweni gaya sing beda-beda pangripta siji lan liyane. Miturut Wellek lan Werren saben panggurit nduweni gaya sing beda lan khas mbedakake siji lan sijine (sajroning Supriyanto, 2009:18). Gaya panulisane sing beda saka panggurit amarga didhasari kahanan sosial ana ing masyarakat lan carane ndeleng panggurit marang kahanan sing ana sakiwa tengene iku beda-beda.

Manungsa saiki padha ngrasa benere dhewe. Ora rumangsa lupute mung isane nglarani liyan. Kamangka pawongan iku ora mesthi bener terus. Manungsa iku panggon lali lan luput. Mula ya bisa wae apa kang ditindakake utawa apa kang diomongake iku kliru. Manungsa kudune bisa instropeksi dhiri marang lupute. Ora kena rumangsa bisa ning kudu bisa ngrumangsani. Kudu tansah eling marang lupute. Senajan manungsa kabeh iku panggone luput mula manungsa sajrone urip ing bebrayan iki ora oleh tumindak sakarepe dhewe. Kabeh tumindake kudu dingati-ati supaya ora njalari ganjelaning atine liyan. Kaya paribasan landhepe lathi luwih landhep saka glathi. Ateges apa kang metu saka lathi iku bisa luwih nglarani.

Kadhang kala sawijining wong ora krasa yen dheweke wis nglarani atine liyan. Glathi iku larane ana ing njaba lan sedhela wae bisa garing banjur mari. Nanging yen sing lara iku ati, durung mesthi bisa cepet mari. Nambani lara ing ati bisa nganti mataun-taun. Sajrone geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi kang kapacak ing kalawarti Panjebar Semangat Nopember 2015 iki ngenani pepeling marang manungsa supaya tansah eling marang tumindake lan ora kena tumindak sakarepe dhewe. Mula, geguritan iki narik kawigaten kanggo ditliti.

Adhedhasar andharan kasebut, geguritan iki bakal diapresiasi saka perangan-perangan geguritan kang ana ing jerone geguritan iki. Diwiwiti saka perangan- perangan kang onjo nganti perang kang bisa nyengkuyung perangan kang onjo iku. Saka geguritan iki dimangerteni perangan kang onjo yaiku temane kang ngandhut pepeling kabecikan. Tema yaiku idhe dhasar saka sawijining puisi kang dadi inti saka sekabehane makna sajrone puisi (Aminuddin, 2011: 151). Nemtokake tema geguritan anggel-angel gampang amarga geguritan biyasane nggunakake tembung-tembung diksi kang nduweni makna gramatikal.

Andharan iki diajab bisa menehi kawruh marang pamaca babagan kawruh sastra, mligine ing bidhang apresiasi lan kritik sastra Jawa.

B. Andharan

Perangan iki bakal diandharake ngenani dhasar teori, klasifikasi, lan jlentrehansaka tema geguritan ngenani pitutur kabecikan. Ing andharan iki panliti bakal ngandharake tema lan perangan-perangan panyengkuyung liyane kang ana sajrone geguritan kasebut.

Manungsa menehi pitutur iku mesthi nduweni maksud lan tujuwan kanggo ngelingake supaya manungsa liya kang dituturi iku bisa tumindak luwih becik tinimbang sadurunge. Bisa uga sajrone pitutur iku ngandhut pepeling supaya manungsa iku tansah eling lan ngati-ati. Andharan ing ndhuwur ana ing pethikan iki:

                        nanging rumangsaku luwih entheng mayang ing ati

                        dadi luber ajur mung kadi maruta

                        ganjelaning ati kaanggep sesendhon

                        tinimbahan eling marang Gusti

                        kanthi mangesthi sesanti aku kabeh kalepotan luput

                        (pada kalima geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

            Pethikan ing ndhuwur nuduhake pitutur kabecikan. Pangripta sajrone ngripta geguritan iku nduweni maksud menehi pitutur lan pepeling marang pamaca supaya tansah eling lan ora tumindake luwih di ngati-ati maneh. Pitutur kasebut awujud manungsa iku kudu nduweni ati kang andhap asor. Menawa atine kesenggol liyan ora oleh gampang serik atine. Tansah eling marang Gusti kang kebak pangapura marang umate. Semono uga manungsa uga kudu gampang ngapurani lupute liyan. Kaya sesanti jawa kang sinebut kabeh manungsa kabeh mesthi akeh lupute. Mula yen dilarani wong liya ora oleh gampang dilebokna ati.

            Akeh banget manungsa kang ora sadhar-sadhar marang lupute. Senajan wis dituturi ning isih wae nglakoni tumindak kang ora becik. Pancen manungsa mesthi kalepotan luput ning manungsa sing luput kudu dielingake. Manungsa anggone menehi pepeling uga bisa lumantar sindiran kang nduweni maksud supaya kang dituturi kuwi tansah eling lan sadhar, bisa intropeksi dhiri marang lupute. Andharan ing ndhuwur ana ing pethikan iki:

                        Rumangsaku kabeh wong mesthi

                        kudu ngerti benere dhewe

                        amung luput salahe

                        kang tumiba janma liya

(pada kapisan geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

            Pethikan kang kapacak ing ndhuwur nggambarake sindiran kang diandharake dening pangripta marang pamaca. Pangripta sajrone geguritan Rumangsaku nduweni rumangsa yen kabeh pawongan iku mesthi ngrasa bener dhewe. Ora eling marang luput salahe kang nglarani atine wong liya. Tumindak kaya mangkono iku kliru lan ora becik mula pangripta ngelingake lumantar geguritan Rumangsaku supaya manungsa tansah eling lan  ora nduweni sipat kaya mangkono. Geguritan iki uga ngandut enjambemen amarga ana pedhotaning ukara ing pungkasan larik kang di deleh ing wiwitan larik sabanjure. Kayata kang kapacak ing pethikan ngisor iki:

                        Rumangsaku kabeh wong mesthi

                        kudu ngerti benere dhewe

                        ….

                        (Pada kapisan geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

                        Nanging rumangsaku luwih entheng

                        mayang ing ati

                        ....

                        tinambahan eling marang

                        lajer kang tinandur Gusti

                        kanthi mangesthi sesanti aku kabeh

                        kalepotan luput

                        (Pada kalima geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

Pethikan ing ndhuwur nggambarake perangan estetik saka panggurit nalika nggawe geguritan. Kanthi anane pamedhote ukara ing pungkasan larik banjur dideleh ing larik sabanjure kasebut nduweni tujuwan yaiku kanggo menehi tekanan sajrone larik kasebut utawa minangka pangandheng antarane bageyan sadurunge lan bageyan sabanjure.

            Geguritan iki uga nggambarake watake manungsa kang senengane tumindak sakarepe dhewe amarga yen arep tumindak ora dipikir dhisik kepriye panampane wong liya marang apa kang diomongake. Akeh manungsa kang rumangsa tumindake bener nanging isih luput miturut pamawase wong liya. Kayadene paribasan Jawa yen manungsa iku ora oleh rumangsa bisa nanging kudu bisa ngrumangsani. Andharan ngenani wataking manungsa bisa kapacak ing pethikan ngisor iki:

                        Padha anggega kersane pribadi

                        ngugung nguja luntaking angkara

                        yen kepagol asesanti

                        rawe-rawe rantas malang-malang putung

                        singa lena nemahi pralaya

                        (Pada kaloro geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

           

Pethikan kang kapethik ing ndhuwur nggambarake yen manungsa iku padha seneng tumindak sakarepe dhewe kaya kang kapacak ing ukara “padha anggega kersane pribadi”. Saliyane iku uga ana basa kiasan arupa basa sesanti Jawa kang sumirat kang nambahi endahing geguritan kasebut  kayata  kang kapacak ing ukara “Rawe-rawe rantas malang-malang putung”. Kita minangka wong kang lair ing tlatah Jawa wis mesthi asring banget ngrungokake sesanti iku kang nduweni teges “kabeh bebaya kang ngalang-ngalangi bakal disingkirake”. Mula sesanti kasebut minangka simbol kang kudu dicakake manungsa ing bebrayan supaya bisa tumindak luwih becik maneh lan bisa ngadhepi alangan kang ana.

Kaluputane manungsa uga bisa kadheleng nalika dheweke cecaturan. Kadhang kala manungsa yen ngomong sapenake dhewe ora dipikir dhisik lan ora diati-ati anggone ngomong iku apa bisa ditampa marang wong liya. Kahanan kaya mangkono menawa dijalari krana akeh manungsa kang during sadhar yen ajining dhiri iku dumunung saka lathi. Andharan ing ndhuwur bisa katonton saka pethikan ing ngisor iki:

               katon wewentahan ujaring kandha

               napsu angedhaton ing ati

               ….

               (pada katelu geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

   Pethikan ing  ndhuwur nuduhake yen manungsa iku sapenake dhewe yen kandha lan ngomong marang wong liya. Manungsa mesthi nuruti nepsu atine. Manungsa kerep lali yen kabeh tumindake iku disawang dening rasul lan malaikat. Yen manungsa sadhar ngenani bab kasebut kudune tumindake tansah diati-ati ora oleh angger sajrone ngecakake agama lan suba sita. Senajan manungsa panggone luput nanging kudu tansah ditata suba sitane lan agamane luwih di mantepi. Pethikan kang nuduhake sikap sapenake dhewe kang dilakoni manungsa uga kapacak ing pethikan ngisor iki:

               Nek atine kagol kepantong liyan

               embuh ora ngerti eling

               tutur muni saujar dadi ganjelaning ati

               ora perduli embuh salahe

               (pada kapapat geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi)

Manungsa kerep ora eling marang tumindake kang luput. Kaya kang kapacak saka pethikan ing ndhuwur iku kang nggambarake yen manungsa kadhung kesenggol atine wis mesthi gampang serik atine.  Manungsa kerep ora elinge lan kerep khilape banjur ngomong sapenake dhewe ora dingati-ati omonge. Kahanan kasebut bisa njalari manungsa liyane ora trima banjur dadi serik atine.

Akeh banget pangeling-eling kang diandharake dening pangripta lumantar geguritan iki.Ing geguritan iki menehi pitutur kabecikan kang arupa pangeling-eling tumindak becik mligine ngenani intropeksi dhiri. Tansah kelingan ana ngendi lan kapan wae manungsa manggon, manungsa aja nganti lali nglakoni tumindak becik lan ditata suba sita lan agamane. Ing geguritan iki panggurit nduweni pesen-pesen utawa pepeling kang diwedhar lumantar tembung-tembung kang endah utawa diksi kang kapacak sajrone geguritan kasebut..

Sesambugane isi geguritan lan judhul geguritan kasebut nuduhake panggurit ngripta saka pangalaman kang ana sakiwa tengene. Banjur disambugake marang kahanan saiki. Geguritan Rumangsaku nggambarake yen panggurit iki ngajak marang pamaca supaya ndeleng awake dhewe. Ndeleng tumindak kang sasuwene iki wis ditumindakake. Manungsa kudu tansah sadhar lan bisa intropeksi dhiri. Upama tumindak kasebut isih kliru bisa diowahi wiwit saiki. Ora ana kang kari nalika pawongan iku gelem ngowahi kaluputane dadi kabecikan. Yen bisa ngowahi tumindake wis mesthi uripe bakal mulya lan tentrem sabendinane.

C. Panutup

Tema minangka idhe kang digunakake panggurit anggone nggawe geguritan. Tema kang apik yaiku tema kang ora bisa dideleng langsung dening pamaca nalika maca geguritan kasebut. Mula kanggo nemtokake tema kasebut pamaca kudu maca geguritan iku bola-bali.  Nemtokake apa kang dikarepake dening panggurit.

Andharan ing ndhuwur mung ngandharake perangan tema saka geguritan Rumangsaku anggitane Roewandi. Tema kang kinadhut ana ing geguritan kasebut yaiku pitutur kabecikan.  Diajab tema kasebut bisa menehi  pangalaman tumrap pamaca. Asil apresiasi sastra kang arupa geguritan iki saka kasampurnan. Diajab pamaca bisa menehi pamrayoga kang nyekuyung babagan apresiasi  sastra iki.

KAPUSTAKAN

Aminuddin.2011. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru Algensindo.

Keraf, Gorys. 2010. Diksi dan Gaya Bahasa. Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama

Nurgiyantoro, Burhan. 2000. Cethakan III. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gadjah Mada Uviversity Press.

Roewandi. 2015. ‘Geguritan Rumangsaku. Panjebar Semangat No. 47. Surabaya: Panjebar Semangat.

Staton, Robert, 2012. Teori Fiksi (diindonesiakake dening Sugihastuti lan Rossy Abi Al Irsyad). Yogyakarta: Pustaka Pelajar

Supriyanto, Teguh. 2009. Stilistika dan Prosa. Jakarta: Pusat Bahasa Departemen Pendidikan Nasional

Waluyo, Herman. J. 2005. Teori dan Apresiasi Puisi. Erlangga

Wellek dan Werren. 2014. Teori Kasusastran. Jakarta: PT Gramedia Pustaka

Winoto, Bekti. 2010. Basa Jawa. Surakarta: Widya Duta Grafika.